همه‌ی ما بارها و بارها درمورد GMOها شنیده‌ایم، در واقع به قدری موضوع غذاهای ارگانیک و GMOها فراگیر بوده که مجبور به شنیدن شده‌ایم. همیشه می‌توانیم ردپایی از GMOها را در تبلیغات، بنرها، تلویزیون، گفتگوها، محافل و… پیدا کنیم. با این حال ممکن است هنوز با واقعیت آن و تاثیری که بر زندگی روزمره می‌گذارد، آشنا نباشیم. به همین دلیل هم ما در این بلاگ به سراغ GMOها رفتیم تا با هم بررسی اجمالی و نگاهی کلی روی این موضوع داشته باشیم.
تعریفی برای GMO
تقریبا همه‌ی ما می‌دانیم که GMO مخفف عبارت genetically modified organisms به معنی ارگانیسم‌های اصلاح شده ژنتیکی است. با این حال هیچ تعریف واحدی برای GMOها وجود ندارد، تعریفی که شامل همه اشکال و جنبه‌های آن باشد. البته چندین تعریف توسط اتحادیه‌ها و سازمان‌های علمی پیشنهاد شده است اما به دلیل اینکه زمینه‌های گسترده و متنوعی در زیر مجموعه GMO قرار می‌گیرد، هیچ تعریف واحد و کاملی را نمی‌توان پیدا کرد.
اگر بخواهیم دید کلی بر این موضوع داشته باشیم، باید بگوییم GMO می‌تواند شامل هر اصلاح ژنتیکی باشد. یعنی هر چیزی، چه به روش طبیعی و چه غیر طبیعی اگر دچار اصلاح ژنتیکی شده باشد در زیرمجموعه GMO قرار می‌گیرد. با این دید، اصطلاح GMO شامل تعداد زیادی از گونه‌های حیوانی و گیاهی می‌شود. اما دید واضح‌تر و مشخص‌تری نیاز است.
در تعریف دیگری، GMO هر اصلاح ژنتیکی است که توسط انسان و با ابزارهای علمی انجام شده باشد. با این تعریف هر گونه‌ای که ژن آن توسط فرایندهای طبیعی تغییر کرده باشد، رد می‌شد. در طول سال‌ها، بسیاری از سازمان‌های جهانی، تغییراتی در این دو دیدگاه و در تعریف‌های GMO ایجاد کرده‌اند. با این حال همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، همچنان تعریف واحدی وجود ندارد. با همه این‌ها شاید بهترین تعریف، تعریفی باشد که توسط سازمان بهداشت جهانی، سازمان غذا و کشاورزی و کمیسیون اروپا مطرح شده است. طبق این تعریف اصلاح GMO، اصلاحی است که نتواند به طور طبیعی با ترکیب مجدد یا جفت‌گیری ایجاد شود.
تا امروز این تعریف، بهترین و مناسب‌ترین تعریف است اما مثل هر چیز دیگری در زندگی، می‌تواند این تعریف هم در آینده نزدیک دچار تغییر شود. همان‌طور که از زمان شروع این GMOها، تعریف‌های مختلفی ارائه شدند و تغییر کردند. اما نقطه شروع GMOها کجا بود و چگونه وارد زندگی انسان‌ها شدند؟
تاریخچه و آغاز GMO
شاید باورش کمی سخت باشد، اما می‌توان ردپای استفاده از GMO را در ۱۲۰۰۰ سال قبل از میلاد پیدا کرد. البته در تعریفی از GMO که هر نوع اصلاح ژنتیکی را شامل می‌شود. چطوری و کجا؟ خب اگر کمی دقت کنیم، این قدمت طولانی دور از انتظار هم نیست. اگر بخواهیم هر اصلاح ژنتکی را درنظر بگیریم، اهلی کردن حیوانات یا استفاده از آن‌ها برای شکار و زندگی در حیات وحش، قطعا قدیمی‌ترین و بارزترین نوع اصلاح ژنتیک خواهد بود.
با این حال اصلاح ژنتیکی مدرن، اصلاحی که روش‌های غیر طبیعی را در پیش گرفته است، قدمت طولانی ندارد. کمتر از نیم قرن پیش یعنی در سال ۱۹۷۳ میلادی، دو محقق با نام‌های هربرت بویر و استنلی کوهن اولین GMO را ساختند و آغازگر ماجرای اصلاح ژنتیکی مدرن شدند. به نظر شما اولین GMO ساخته شده چه بود؟ شاید برایتان جالب باشد که بدانید اولین اصلاح ژنتیکی مدرن روی باکتری‌ها انجام شد. بله، این دو محقق، ژنی به نام کانامایسین که در برابر آنتی‌بیوتیک مقاوم است را از نوعی از باکتری‌ها گرفتند و آن را به باکتری‌های غیر مقاومی که این ژن را نداشتند، تزریق کردند.
رشد و پیشرفت GMOها بسیار چشمگیر بود، به قدری که درست یک سال بعد، با اصلاح ژنتیکی، موش تراریخته ایجاد کردند. به سرعت این پیشرفت‌ها شکل گرفتند، اولین کارخانه‌های تراریخته رونق گرفتند و محصولات غذایی تراریخته تجاری شدند. بنابراین نوبت عکس‌العمل جامعه بود، عکس‌العملی که موجب شود افسار GMO در دست جامعه قرار بگیرد.
اختلاف‌ها بر سر GMO
هرگونه پیشرفت علمی یا فناوری جدید نیازمند نظارت است، نظارتی که عوارض جانبی، اختلال‌ها، پیامدها و سلامت بشر را در نظر بگیرد. اصلاح ژنتیک هم استثنا نبود و با مشکلاتی چون مسائل و دیدگاه‌های اخلاقی، مذهبی و زیست محیطی رو‌به‌رو شد. می‌پرسید چرا؟ خب در مورد مسئله اخلاقی؛ محققان و دانشمندان می‌توانند برخی از گونه‌های اصلاح شده ژنتیکی چه گیاهی چه حیوانی را ثبت اختراع کنند. که خب البته این حق ثبت اختراع برای عده‌ای غیر اخلاقی تلقی می‌شود، چون با ثبت اختراع می‌توانند انحصار تغییرات احتمالی آن اصلاح ژنتیکی را در دست بگیرند. این یعنی اگر تغییری ایجاد شود که برای کل جامعه بشر مفید است، به صورت انحصاری دست یک نفر قرار می‌گیرد.
درمورد مسائل زیست‌محیطی هم باید بگوییم این مسئله بیشتر مربوط به کشاورزی است. انواع زیادی از دانه‌های جو، گندم و…به صورت اصلاح ژنتکی ساخته شده‌اند که محصولات بیشتری می‌دهند اما در برابر علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها مقاوم هستند. شاید برایتان این سوال پیش بیاید که کجای این ماجرا منفی است؟ باید بگوییم این گونه‌ها دائما جهش می‌یابند و علف‌های هرز مقاوم‌تری رشد می‌کنند. رشد این علف‌های هرز و به دنبال آن ایجاد سم‌های قوی‌تر در نهایت منجر به غیر قابل استفاده بودن خاک‌های کشاورزی می‌شود.
و اما آخرین موضوع که مربوط به دیدگاه دینی است. برخی از فعالان دینی و مذهبی، اصلاح ژنتیکی را دخالت در خلقت خداوند می‌دانند. بنابراین با این گونه تحقیقات مخالف هستند. همه این مخالفت‌ها و دیدگاه‌ها، عاملی برای ایجاد سازمان‌های نظارتی بر محصولات GMO شد.
طبیعی است که وجود این همه بحث و جدل در مورد غذاهای تراریخته و GMO، مردم را هم نگران کند. ناگهان همه مردم خواستند بدانند که محصولات تراریخته و غذاهای GMO چی هستند؟ چه چیزی را مصرف می‌کنند؟ و چگونه این GMOها روی صنعت تاثیر می‌گذارند؟
GMOها و صنعت بیسکویت
صنعت و شرکت‌های بیسکویت باید محصولاتشان را مطابق میل مصرف‌کننده تولید کنند. در این شکی نیست. اما بیشتر مردم می‌خواهند بدانند چه می‌خورند و مطمئن شوند محصولی که می‌خورند برای خودشان و محیط‌زیست بی‌خطر است. یکی از سوالات اصلی مردم این است که چرا اصلا باید از مواد GMO استفاده شود؟ خب محصولات GMO سودآوری بیشتری دارند و الزاما مضر نیستند، اما باید اصلاحات آن‌ها توسط سازمان‌ها بررسی شود.
بسیاری از شرکت‌های بیسکویت به سراغ مواد ارگانیک رفته‌اند ولی این بدان معنی نیست که GMOها ذاتا بد یا مضر هستند. میان‌وعده‌ها و بیسکویت‌های GMO زیادی وجود دارند که نه تنها ضرر ندارند بلکه مقوی هم هستند. فقط باید هنگام انتخاب محصولات و بیسکویت‌های GMO کمی محتاط عمل کرد. در نظر داشته باشید که اصلاح ژنتیکی هنوز در مرحله تکمیل خودش است اما می‌تواند به شاخه‌ای از علم تبدیل شود که تاثیر مفید و بi سزایی روی کل بشریت بگذارد.
